Các Loại Van Cân Bằng Và Ứng Dụng Trong Hệ Thống

Van cân bằng giúp giữ ổn định tải, chống tụt áp, và đảm bảo vận hành an toàn cho xy lanh hay cơ cấu nâng hạ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ loại van này và ứng dụng phổ biến trong các thiết bị công nghiệp.

Van cân bằng có chức năng gì?

Van cân bằng (Hay còn gọi là van chống tụt, ty chống tụt, van chống lún), tên tiếng anh là counterbalance valve, là một loại có nhiệm vụ giữ áp và kiểm soát tốc độ hạ tải của xy lanh hoặc motor thủy lực.
Nói cách khác, van này hoạt động như một bộ phanh thủy lực, giúp chống tụt tải, giảm dao động, giúp xy lanh nâng hạ êm mượt, ổn định.

Trong hệ thống nâng hạ, nếu không có van cân bằng, tải trọng có thể rơi tự do khi ngắt nguồn dầu cấp, hoặc khi có tình trạng tụt áp, quá áp,.... Van cân bằng giúp kiểm soát quá trình đó bằng cách chỉ cho phép dầu thoát ra với lưu lượng ổn định và áp suất cân bằng.

Van cân bằng được sử dụng nhiều trong các loại cẩu, máy xúc giúp chống tụt tải

Cấu tạo của van cân bằng

Van cân bằng có cấu tạo nhỏ gọn, độ chính xác cao và khả năng làm việc ổn định dưới áp suất cao ( từ 200 đến 350 bar).

Tùy vào từng hãng sản xuất, cấu tạo có thể cấu tạo khác nhau, nhưng đều gồm các bộ phận chính sau:

• Thân van: Làm bằng thép chịu áp, có các cổng dầu (P, A, B) kết nối với đường ống dẫn dầu thủy lực.
• Con trượt đóng mở: Điều khiển dòng dầu qua lại giữa các cổng, giữ áp suất ổn định.
• Lò xo nén: Tạo lực phản hồi giúp đóng van khi không có tín hiệu điều khiển.
• Cổng điều khiển phụ (pilot): Nhận tín hiệu áp suất điều khiển, giúp mở hoặc giảm áp van khi cần thiết.
• Gioăng làm kín: Đảm bảo không rò rỉ dầu, duy trì áp suất trong thân van.

Cấu tạo cơ bản của một van cân bằng

Xem thêm:

Nguyên lý hoạt động của van cân bằng

Van cân bằng hoạt động dựa trên nguyên tắc điều tiết áp suất và lưu lượng ngược, để giữ cho xy lanh hoặc motor thủy lực không tụt tải khi dừng hoặc thay đổi hướng chuyển động.

• Khi hệ thống nâng tải, dầu áp suất cao được cấp vào xy lanh thông qua van, lúc này van đóng kín nhánh xả để giữ tải an toàn.
• Khi hạ tải, van chỉ cho phép dòng dầu thoát ra khỏi xy lanh với tốc độ nhất định, được điều chỉnh theo tín hiệu điều khiển (pilot) và áp lực lò xo.
• Nếu tải quá nặng hoặc có xu hướng rơi tự do, van sẽ tự động đóng lại, giữ áp cân bằng giữa hai phía, ngăn hiện tượng tụt, rung, hoặc va đập thủy lực.
   

Nhờ cơ chế đó, van cân bằng đảm bảo hệ thống hoạt động êm, ổn định, và an toàn, đặc biệt trong các ứng dụng có tải trọng lớn hoặc thay đổi đột ngột.

Các loại van cân bằng

Trên thị trường, van cân bằng được chia thành nhiều dạng khác nhau, tùy theo kiểu thiết kế, chức năng và ứng dụng cụ thể. Dưới đây là những loại phổ biến nhất:

1. Van cân bằng một chiều

Đây là loại cơ bản nhất, chỉ kiểm soát áp suất và lưu lượng theo một chiều – thường là chiều xả dầu ra khỏi xy lanh ( chiều hạ).
Khi nâng tải, dầu được cấp vào mà không bị cản; khi hạ tải, van điều tiết tốc độ xả để tránh rơi nhanh.

Ứng dụng: Hệ thống nâng hạ, bàn ép, ben thủy lực, cơ cấu kẹp giữ.

2. Van cân bằng hai chiều

Loại này có khả năng kiểm soát áp suất ở cả hai hướng dòng dầu, tức là ở cả 2 chiều nâng và hạ, đảm bảo xy lanh hoặc motor luôn được giữ cân bằng trong mọi trạng thái.
Thường dùng trong các hệ thống yêu cầu chuyển động chính xác và tải hai chiều như robot thủy lực, cần cẩu, máy CNC, máy nén ép, tời thủy lực,....

Một loại van điều khiển 2 chiều nâng-hạ thường gặp

3. Van cân bằng có điều khiển pilot

Là dạng phổ biến trong các hệ thống thủy lực phức tạp. Van được mở nhờ áp suất tín hiệu điều khiển từ một đường dầu khác, cho phép tải hạ mượt mà, tốc độ có kiểm soát.

Ưu điểm:

• Giảm dao động, hạn chế rung và tiếng ồn.
• Tăng tuổi thọ xy lanh và bơm.
• Hoạt động ổn định ngay cả khi tải thay đổi liên tục.

4. Van cân bằng tích hợp manifold

Loại này bao gồm lõi van ( van cartridge) được lắp trực tiếp trong cụm manifold hoặc block van trung tâm, giúp tiết kiệm không gian và giảm rò rỉ đường ống. 

Dạng van cân bằng này đang được sử dụng phổ biến nhất hiện nay trong tất cả các hệ thống thủy lực từ đơn giản đến phức tạp, bao gồm: các hệ thống thủy lực công nghiệp cao cấp, thiết bị nâng hạ tự động, hoặc máy móc OEM tích hợp sẵn cụm van điều khiển, các dòng xe công trình như xe cẩu, máy xúc, xe nâng người, tời nâng hạ,...

Cách lắp đặt van cân bằng trong hệ thống thủy lực

Van cân bằng chống tụt thường được lắp gần cơ cấu chấp hành: 

• Lắp gần xy lanh hoặc cơ cấu tải: giúp phản ứng nhanh, giảm hiện tượng tụt áp.
• Xác định đúng hướng dòng dầu: van thường có ký hiệu mũi tên chỉ hướng hoạt động (Load, Pilot, Inlet).
• Chọn áp suất mở phù hợp: thông thường cài đặt cao hơn 1.3–1.5 lần tải trọng thực tế để đảm bảo giữ tải chắc chắn mà vẫn hạ mượt.
• Lưu ý nên duy trì độ sạch dầu: vì các khe hở trong van rất nhỏ, cặn bẩn dễ gây kẹt hoặc rò rỉ. Nên dùng lọc áp suất hoặc lọc đường hồi có cấp lọc 10–25 micron.
• Kiểm tra định kỳ: van cân bằng cần được vệ sinh và thử tải định kỳ để duy trì độ chính xác và an toàn. Nên thay gioăng 6 tháng - 1 năm để đảm bảo độ kín, chống rò rỉ, chống bị mòn gioăng.

Xem thêm:

Ứng dụng của van cân bằng trong thực tế

Van cân bằng được sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực công nghiệp và cơ giới, đặc biệt ở những nơi cần kiểm soát chuyển động và đảm bảo an toàn tải.

Một van của thương hiệu nổi tiếng - Rexroth

Một số ứng dụng tiêu biểu gồm:

• Hệ thống nâng hạ thủy lực: giữ tải ổn định khi dừng, tránh tụt ben hoặc rơi bàn nâng.
• Máy ép nhựa, máy đúc khuôn: điều khiển xy lanh ép chính xác, ổn định áp suất.
• Cần cẩu, xe nâng, xe xúc: chống tụt tải, bảo vệ bơm và xy lanh khi dừng đột ngột.
• Thiết bị thủy lực tự động hóa: điều tiết lực mượt mà, đảm bảo độ chính xác trong sản xuất.
• Robot thủy lực và cơ cấu kẹp: giúp chuyển động ổn định, không rung giật.

Van cân bằng thủy lực là thành phần không thể thiếu trong các hệ thống nâng hạ và điều khiển tải trọng. Với chức năng duy trì áp suất, chống tụt tải và đảm bảo chuyển động ổn định, loại van này giúp tăng tuổi thọ thiết bị, bảo vệ an toàn cho người vận hành và nâng cao hiệu suất toàn hệ thống. Khi lựa chọn, hãy lưu ý xem xét kỹ thông số áp suất, lưu lượng, loại xy lanh, tải trọng, và môi trường làm việc.